Πρόδρομος Μάρκογλου

Ο Πρόδρομος Μάρκογλου ανήκει στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά λογοτεχνών. Αυτή που, στην πλειονότητά της, παρουσιάστηκε τη δεκαετία του 60 και είναι η αμέσως μεταγενέστερη της πρώτης μεταπολεμικής. Γεννήθηκε το 1935 στην Καβάλα, όπου έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια. Στις φλέβες του, όπως φαίνεται και από το επίθετό του, ρέει προσφυγικό αίμα. Οι εμπειρίες της γενέτειράς του, τα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια (κατοχή, εμφύλιος, μετεμφυλιακή πολιτική κατάσταση), έχουν παίξει βασικό ρόλο στη διαμόρφωση του έργου του.
Στα γράμματα παρουσιάστηκε το 1962 με την ποιητική συλλογή Έγκλειστοι, την οποία ακολούθησαν μέχρι σήμερα άλλες έξι συλλογές. Σταθμό στην ποιητική του ανέλιξη αποτέλεσε η συλλογή Τα κύματα και οι φωνές. Ολόκληρη η ποιητική του δουλειά κυκλοφόρησε σε επίτομη έκδοση το 1996 με τίτλο Έσχατη υπόσχεση. Το 1980 δημοσίευσε το πεζό Ο χώρος της Ιωάννας και ο χρόνος του Ιωάννη. Έκτοτε έβγαλε άλλα δύο πεζά, τα Σταθερή απώλεια και Σπαράγματα. Το τελευταίο τιμήθηκε με το κρατικό βραβείο διηγήματος. Αν και ξεκίνησε ως ποιητής και αργότερα επιδόθηκε στην πεζογραφία, δεν ανήκει στις περιπτώσεις εκείνων των λογοτεχνών (Ταχτσής, Ιωάννου, Καζαντζής) που εγκατέλειψαν νωρίς την ποίηση για να αφοσιωθούν μόνο στην πεζογραφία. Ο Μάρκογλου δεν εγκατέλειψε την ποίηση, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως κύριο έργο του, για να ασχοληθεί με την πεζογραφία. Απλώς από μια χρονική στιγμή και μετά καλλιέργησε εξίσου και τα δύο είδη.
Όπως αρκετοί από τους συνομήλικούς του λογοτέχνες, ο Μάρκογλου βλέπει τα πράγματα από αριστερή οπτική γωνία. Όχι με την έννοια της ορθόδοξης αριστερής ιερολογίας, αλλά με την έννοια ενός προσωπικού αριστερού ανθρωπισμού. Στον προσανατολισμό αυτό σημαντικό ρόλο έπαιξαν, οι εμπειρίες της νεότητάς του στο γενέθλιο τόπο. Για τούτο, τόσο στην ποίηση, όσο και στην πεζογραφία, σταθερό σημείο προσανατολισμού είναι εκείνα τα χρόνια. Ο συγγραφέας θυμάται. Θυμάται, κρίνει και εκθέτει διαμαρτυρόμενος. Είναι μια λογοτεχνία πικρή, όπου η μνήμη δίνει το κύριο υλικό, ενώ το παρόν συμμετέχει αντιστικτικά. Πρέπει να θυμίσω ότι η Καβάλα υπήρξε ένα από τα κυριότερα καπνοπαραγωγικά κέντρα της Ελλάδας, με εργατικό πληθυσμό και συναφείς κοινωνικές αντιθέσεις και συγκρούσεις. Κι ο Μάρκογλου, όπως θα περίμενε κανείς, τάχτηκε με το μέρος των αδικημένων. Έτσι, γενικότερα, το εμπειρικό βάθρο του έργου του έχει να κάνει με τα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια, την προσφυγιά και τις κοινωνικές συνθήκες στο γενέθλιο τόπο. Αναλογικά δηλαδή με ό,τι περίπου αποτέλεσε αντικείμενο προβληματισμού για το μεγαλύτερο μέρος των συνομήλικων του λογοτεχνών.
Αναφορικά με τη μορφή των ποιητικών κειμένων είναι χαρακτηριστικό ότι, αν και είναι έντονος ο εποχιακός και κοινωνικός προσανατολισμός, δεν παρουσιάζουν αξιόλογη θεματική και νοηματική ενότητα. Ο κανόνας είναι το ποιητικό αντικείμενο να παρουσιάζεται κατά τρόπο αποσπασματικό και με αρκετή αφαίρεση. Πράγμα που σημαίνει ότι έχουμε κάθε φορά πολυπρισματική αναφορά στον εκάστοτε ποιητικό στόχο. Είναι αξιοπρόσεχτο επίσης το γεγονός ότι λόγος είναι εξαιρετικά γυμνός από κοσμητικά στοιχεία. Τόσο γυμνός που να έχουμε ποιήματα χωρίς να περιέχουν ούτε ένα επίθετο, ενώ αντίθετα κυριαρχεί το ρήμα και το ουσιαστικό. Ας προστεθεί ακόμη ο λιτός, αιχμηρός και ταυτόχρονα στοχαστικός χαρακτήρας αυτού του λόγου.
Λιτή και συμπυκνωμένη είναι επίσης η γραφή του Μάρκογλου και στα πεζά του. Στο πρώτο, ένα λυρικό κομψοτέχνημα, προέχει η συνειρμική δομή, στο δεύτερο η κλασική θεματική ανάπτυξη, ενώ στο τρίτο έχουμε συγκερασμό των δύο τεχνικών. Πάντως γενικότερα στα πεζά κείμενα ο λόγος δεν είναι τόσο ασκητικός όσο είναι στα ποιητικά.

Γιώργος Αράγης
Κριτικός λογοτεχνίας